ประวัติและลักษณะของปราสาทศีขรภูมิ

ปราสาทศีขรภูมิตั้งอยู่ที่ อำเภอศีขรภูมิ จังหวัดสุรินทร์ เป็นปราสาทหินแบบขอม

ปราสาทศีขรภูมิ สันนิษฐานว่าสร้างขึ้นในราวพุทธศตวรรษที่ 17 เนื่องในศาสนาพราหมณ์ลัทธิไศวนิกาย (บูชาพระศิวะเป็นใหญ่) ต่อมามีการบูรณะส่วนยอดของปราสาทหลังทิศตะวันตกเฉียงใต้ ในราวพุทธศตวรรษที่ 22 สมัยศิลปะล้านช้าง ดังมีจารึกอักษรธรรมปรากฏอยู่ ณ ปราสาทแห่งนี้ ลักษณะทางสถาปัตยกรรมภายในประกอบด้วยปราสาทก่ออิฐที่ไม่สอปูน จำนวน 5 ห้อง องค์กลางเป็นปรางค์ประธาน ตั้งอยู่บนฐานศิลาแลงเดียวกัน มีคูน้ำล้อมรอบทั้ง 4 ด้าน และเว้นเป็นทางเข้าอยู่ทางทิศตะวันออก

เด่นที่สุดอีกอย่างหนึ่งของที่นี่ คือ แผ่นศิลาทับหลังเหนือกรอบประตูปราสาทหลังประธาน สลักเป็นภาพพระศิวนาฏราชสิบกร ทรงฟ้อนรำอยู่เหนือเกียรติมุข ภายใต้วงโค้งของลายท่อนพวงมาลัยสลักเป็นภาพพระคเณศ พระพรหมสี่พักตร์ พระนารายณ์สี่กร และพระนางอุมา บริเวณเชิงเสาประดับผนังที่กรอบประตูด้านหน้าสลักเป็นรูปนางอัปสรถือดอกบัว และรูปทวารบาลยืนกุมกระบอง จากลักษณะลวดลายสลักปรากฏอยู่บนแผ่นศิลาทับหลังและเสาประดับผนังงานแกะสลักหินทรายที่งดงามที่สุดของปราสาทในภาคอีสาน

"ตำนานพญานาคกับเจ้าเมือง"

เล่าว่า ... ครั้งหนึ่งมี เจ้าเมืองผู้ยิ่งใหญ่ ปกครองแถบนี้ และมีธิดาผู้งามล้ำ เป็นที่เลื่องลือไปถึงใต้บาดาล พญานาคผู้ครองเมืองใต้บาดาลเกิดหลงใหลในความงามของนาง จึงจำแลงกายเป็นชายหนุ่มรูปงามขึ้นมาบนโลกมนุษย์ เขาเข้าร่วมการสร้างปราสาทกับช่างฝีมือมนุษย์ โดยตั้งเงื่อนไขว่า จะช่วยสร้างปราสาทให้เสร็จภายในคืนเดียว แลกกับการได้อภิเษกกับธิดา เจ้าเมืองตกลง แต่คิดอุบายเพื่อไม่ให้พญานาคสำเร็จตามสัญญา เมื่อพญานาคเกือบสร้างเสร็จ ชาวเมืองก็แกล้งตีฆ้อง กลอง และจุดไฟให้เห็นว่าใกล้รุ่ง

พญานาครู้ทันว่าโดนหลอก จึง หนีหายกลับไปยังเมืองบาดาล ทิ้งปราสาทไว้ไม่สมบูรณ์ อย่างที่เห็นในปัจจุบัน